قیر مادهای است سیاه رنگ و خمیری شکل که در عایقکاری رطوبت و ساخت آسفالت کاربرد دارد. قیر انواع گوناگونی دارد که هر یک از انواع آن، دارای کاربرد خاصی است. قیر از مشتقات نفت است. قیر مادهای هیدروکربنی است به رنگ سیاه تا قهوهای تیره که در سولفید کربن و تتراکلرید کربن کاملاً حل میشود. قیر در دمای محیط، جامد است. اما با افزایش دما، به حالت خمیری درمیآید و پس از آن مایع میشود. کاربرد مهم قیر به علت وجود دو خاصیت مهم این ماده است:
قیر معمولاً از تقطیر نفت خام به دست میآید. چنین قیری قیر نفتی یا قیر تقطیری نامیده میشود. قیر نفتی محصول دو مرحله تقطیر نفت خام در برج تقطیر است. در مرحله نخست تقطیر، مواد سبک مانند بنزین و پروپان از نفت خام جدا میشوند. این فرایند در فشاری نزدیک به یک اتمسفر (واحد) انجام میشود. در مرحله دوم نیز ترکیبات سنگین مانند گازوئیل و نفت سفید خارج میشوند. این فرایند در فشاری نزدیک به خلاء صورت میپذیرد. در نهایت مخلوطی از ذرات جامد بسیار ریز به نام آسفالتن باقی میماند که در ماده سیال گریسمانندی به نام مالتن غوطهور است . اما برخی از انواع قیر در طبیعت و در اثر تبدیل تدریجی نفت خام و تبخیر مواد فرار آن در اثر گذشت سالهای بسیار زیاد به دست میآید. چنین قیری، قیر طبیعی نامیده میشود و دوام آن بیشتر از قیرهای نفتی است. چنین قیری ممکن است بهصورت خالص در طبیعت وجود داشته باشد (قیر دریاچهای) مانند دریاچه قیر بهبهان ایران و دریاچه قیر تیرینیداد آمریکا، یا از معادن استخراج شود.
۱ -درجه نفوذ: آزمایش درجه نفوذ برای تعیین سختی قیر مورد استفاده قرار میگیرد. در این آزمایش از یک سوزن استاندارد تحت اثر بار ۱۰۰ گرمی در مدت ۵ ثانیه به داخل قیر در دمای ۲۵ درجه نفوذ میکند. مقدار نفوذ برحسب دهم میلیمتر درجه نفوذ نامیده میشود. هر چه درجه نفوذ کم تر باشد قیر سخت تر است..
۲ -گرانروی: هر چه کند روانی قیر بیش تر باشد خواص جامد بیش تری از خود نشان میدهد. واضح است در دماهای بالاتر کند روانی کم تر است. این مشخصه قیر با دستگاه سی بولت فیورل و یا به روش کینماتیکی اندازهگیری میشود.
۳ -درجه اشتعال: درجه اشتعال دمایی است که اگر قیر به آن دما برسد، گازهای متصاعد از آن با نزدیک شدن شعله، مشتعل میشوند و در سطح آن شعله به وجود میآید. حداکثر دمایی که میتوان قیر را در کارگاه گرم کرد به درجه اشتعال محدود میباشد.
۴ -افت وزنی: افت وزنی قیر در دمای بالا، در اثر تبخیر قسمتی از روغنها و ترکیبات نفتی آن میباشد. این مشخصه نیز از خواص مهم قیر است. افت وزنی قیر در اُوِن در دمای ۱۶۳ درجه سانتی گراد و در مدت ۵ ساعت (شرایط تقریبی پخت آسفالت) اندازهگیری میشود.
۵ -شکل پذیری یا انگمی: اگر نمونهای از قیر با سطح مقطع ۱ سانتیمتر مربع را با سرعت ۵ سانتیمتر/دقیقه بکشیم، مقدار افزایش طول نمونه را قبل از پاره شدن خاصیت انکمی قیر گویند.
۶ -درجه خلوص: میدانیم حلال قیر تترا کلرور کربن و سولفور کربن است. بنابراین اگر نمونهای از قیر را در هر یک از این مواد حل کنیم، ناخالصیهای آن باقی میماند و از آن جا درجه خلوص قیر را میتوانیم تعیین کنیم. درجه خلوص عبارت است از: (وزن نمونه قیر) ÷ [(وزن ناخالصی) - (وزن قیر)]
۷ -درجه نرمی: درجه نرمی دمایی است که با رسیدن قیر به آن دما، قیر از حالت جامد به حالت روان در میآید. هرچه درجه نرمی قیر بیش تر باشد، حساسیت کم تری نسبت به تغییرات دما دارد. درجه نرمی قیرهای معمولی حدود ۶۰ تا ۷۰ میباشد .
کاربرد مهم قیر به علت وجود دو خاصیت مهم این ماده است، غیر قابل نفوذ بودن در برابر آب و چسبندگی بالا با توجه به این ویژگی ها، عمده مصرف قیر در راهسازی و عایق کاری است.
از مخلوط کردن قیر پایه با درجه نفوذ 50-40، 70-60 و یا 100-85 با آب، امولسیفایر، نفت و اسید، قیر امولسیون شکل می گیرد. پایه این محصول، آب است )مخلوط قیر در آب(. امولسیفایر باعث جدانشدن و ممزوج ماندن قیر و آب می گردد. اشکال زیر، مربوط به قیر امولسیون کاتیونیک با بارمثبت است. در 90% کاربردها، از قیر امولسیون کاتیونیک )و نه آنیونیک( استفاده می شود.
قیر امولسیون با توجه به کاربردهای مختلف، درصد قیر پایه و آب گوناگونی خواهد داشت. مدت زمان فرآیند شکست قیر با توجه به نوعامولسیفایر به کار رفته در فرآیند تولید قیر امولسیون، تعیین می گردد که در این رابطه به سه نوع تقسیم می شود ز مخلوط کردن قیر پایه با درجه نفوذ 50-40، 70-60 و یا 100-85 با آب، امولسیفایر، نفت و اسید، قیر امولسیون شکل می گیرد. پایه این محصول، آب است )مخلوط قیر در آب).
CRS : قیر امولسیون کاتیونی تند شکن که بسته به نوع کاربرد، با قیر پایه با درجه نفوذ 60-70 یا 85-100 یا 40-50 تولید می شود. برای آب و هوای بسیار گرم، از 40-50، برای آب و هوای معمولی از 60-70 و برای آب و هوای بسیار سرد از 85-100 استفاده می گردد.
CMS : قیر امولسیون کاتیونی کند شکن که بسته به نوع کاربرد ،با قیر پایه با درجه نفوذ 60-70 یا 85-100 یا 40-50 تولید می شود برای آب و هوای بسیار گرم، از 40-50، برای آب و هوای معمولی از 60-70 و برای آب و هوای بسیار سرد از 85-100 استفاده می گردد.
CSS : قیر امولسیون کاتیونی دیر شکن که بسته به نوع کاربرد ،با قیر پایه با درجه نفوذ 60-70 یا 85-100 یا 40-50 تولید می شود. برای آب و هوای بسیار گرم، از 40-50، برای آب و هوای معمولی از 60-70 و برای آب و هوای بسیار سرد از 85-100 استفاده می گردد.
نگاه کلی به لایه های آسفالت و روکش ها
در ساخت لایه های آسفالت، باید از موارد زیر پیروی کرد .برای پرایم کت، تک کت و سیل کت، فقط باید از قیر امولسیون استفاده شود.
قيرهاي محلول از حل كردن قير در حلالها يا روغنهاي نفتي به دست ميآيد. نوع و كيفيت قيرهاي محلول به كيفيت قيرها، نوع حلال و مقدار حلال بستگي دارد. هر اندازه مقدار حلالهاي نفتي در قير محلول زيادتر باشد، رواني آن بيشتر است. عدم دسترسي به وسايل گرمكننده قير، تجزيه شدن قير در حرارتهاي بالا، سرد شدن قير در هنگام كار، عدم امكان نفوذ آن در مواد معدني متخلخل، لزوم ايمني كارگران، آتشسوزي و صرف وقت باعث ميشود كه در بعضي موارد از قيرهاي محلول استفاده شود. قيرهاي محلول در راهسازي براي اندودهاي سطحي، نفوذي، آسفالت سطحي، آسفالت سرد كارخانهاي و يا مخلوط در محل مصرف ميشود. قيرهاي كندگير (MC) از حل كردن قيرهاي خالص در نفت سفيد تهيه ميشود كه عدد پسوند معرف ويسكوزيته قير بر حسب سانتياستوكس است .
قیر امولسیون مرغوب نیازی به نگهداری در مخزن عمودی و دوجداره و میکسردار و سیرکوله دار ندارد. حتی می توان در مخزن ساده ی افقی تک جداره بدون میکسر و سیرکوله نیز، تا 6 ماه نگهداری نمود، بدون آن که دوفاز شود و نیازی به گرم کردن و همزدن داشته باشد. در حالی که قیر امولسیون نامرغوب نیاز دائمی به همزدن و گرم کردن دارد (چه به صورت دائم و چه به صورت هفتگی). توجه به این نکته نیز، مهم است که قیر امولسیون را می توان در مخزن قیر MC یا قیر 6070 نگه داری کرد، به شرط آن که قیر MC یا قیر 6070 کاملا از مخزن خارج شده باشد. همچنین، می توان با همان ماشین قیرپاش مرتبط با پاشش قیر MC، قیر امولسیون را نیز، پاشید (بهتر است که سر نازل ها را کمی باریک تر کنیم تا اصطلاحا جارویی و هشتی (یا با Overlap با قیرخارج شده از نازل های کناری) خارج شود.
1- فرآیند تولید قیر امولسیون به هیچ وجه دودزا نیست در حالی که فرآیند تولید قیر محلول شدیداً دودزا و آلوده کننده هوا است.
2- قیر امولسیون تنها یکبار در فرآیند تولید به دمای 160 درجه سلسیوس می رسد و سایر مراحل شامل ذخیره، حمل و یا پاشش، تقریباً به حرارتنیاز نداشته یا دمایش بین 20 تا 60 سانتی گراد باید باشد؛ در حالی که قیر محلول، هم در فرآیند تولید، هم در حین حمل و هم هنگام پاشش، جهت رقیق شدن، باید به دمای 120 تا 160 درجه سلسیوس برسد. از این رو، ماده حاصل از شکست قیر امولسیون، همان قیر پایه مصرفی خواهد بود،درحالی که ماده به جا مانده از شکست قیر محلول بسیار با قیر پایه اولیه متفاوت است.
3- در هر تن قیر امولسیون، تنها حدود 20 لیتر نفت مصرف می شود و آب، اسید و امولسیفایر به کار رفته نیز، در فرآیند شکست، از قیر جدامی شوند. در نتیجه کاملاً با محیط زیست سازگار و فاقد مواد سمی و بو است در حالی که قیر محلول، حدود 350 لیتر نفت در هر تن خود دارد که حین شکست، این مقدار نفت وارد زمین یا هوا شده و در نتیجه، هم محیط زیست را آلوده می نماید و هم علاوه بر سمی بودن، سرمایه ملی ما وآیندگانمان به سادگی ازبین می رود.
4- قیر امولسـیون به علت سیالیت بالا به خوبی در سطح نفوذ می کند؛ در حالی که کندروانی قیر محلول از قیر امولسیون بیش تر است. به منظورکاهش گران روی قیر محلول، به ناچار باید نفت و بنزین به آن اضافه کرد که بر شدت آسیب به محیط زیست می افزاید.
5- قیر امولسیون به راحتی در دمای محیط قابل اجرا و مصرف است در حالی که قیر محلول باید حدود 160 درجه سلسیوس حرارت ببیند که موجبمی شود انرژی بسیاری به هدر رود.
6- از قیر امولسیون بر روی روسازی های مرطوب نیز می توان استفاده کرد در حالی که برای استفاده از قیر محلول، سطح باید کاملاً خشک باشد.
7- سرعت شکست قیر امولسیون در تقابل با مصالح سنگی و هوا بین 2 تا 15 ساعت است در حالی که سرعت شکست قیر محلول بین 48 تا 72 ساعت است.
8- قیر امولسیون به علت داشتن ترکیبات یونی، به سطح یا مصالح سنگی می چسبد در حالی که قیر محلول خنثی است و فقط نقش یک پوشش را ایفا می کند.
9- برای پرایم کت، در هر مترمربع از سطح، 1/1 کیلوگرم قیر امولسیون باید پاشش شود درحالی که این مقدار در خصوص قیر محلول (MC) بین 2/1 تا 8/1کیلوگرم در هر متر مربع از سطح می باشد. همچنین، این عدد برای تک کت، 500 تا 800 گرم از قیر امولسیون و 500 تا 800 گرم برای قیر محلولMC است.
10- در ترکیب قیر امولسیون با مصالح سنگی، مصالح باید شکسته و کاملاً شسته باشند و به هیچ عنوان خاک نداشته باشند؛ همچنین، دانه بندی 0 تا 3 میلیمتر درآن ها وجود نداشته باشد تا از لخته شدن ترکیب قیر و سنگ جلوگیری شود در حالی که قیر محلول این ویژگی را ندارد.
11- قیر امولسیون به علت عدم نیاز به حرارت بالای 60 سانتی گراد، به هیچ عنوان حین نگهداری، حمل و اجرا آتشگیر نیست در حالی که قیر محلول به علتمواجهه با دمای 160 درجه به بالا، قابل اشتعال است.
12- از قیر امولسیون به راحتی می توان به عنوان آسفالت سرد استفاده کرد در حالی که از قیر محلول، به این علت که باید حرارت ببیند تا سفت و خشک نشود،نمی توان به عنوان آسفالت سرد استفاده کرد.
13- در مجموع، با توجه به صرف کم تر انرژی در حین نگهداری، حمل و پاشش، هدر رفت بسیار کم تر نفت به عنوان سرمایه ملی، پوشش سطح بیشتر درصورتاستفاده از قیر امولسیون نسبت به قیر محلول، صرفه جویی بسیار خوب در زمان و در آخر، ارزان تر بودن قیر امولسیون، در برآیند نکات فوق، استفاده از قیر محلولبیش از 2 برابر استفاده از قیر امولسیون هزینه خواهد داشت.
قیر امولسیون را کافی است با اسپری یا سم پاش، بدون حرارت دهی، به سطح مورد نظر ،دیوار، سقف، بام،کف و دیوار استخر، کف سرویس بهداشتی و ... پاشید و با جارو یا تی در سطح پخش نمود که بسیار سریع خشک شده و علاوه بر اینکه به خوبی سطح را آب بند می کند، نسبت به قیر محلول MC بسیار مقرون بهصرفه است.